Twilight of the Silesian Dynasties – Ústav historických věd

Soumrak slezských dynastií / Zmierzch śląskich dynastii

Support statement: The project is co-financed by the Governments of Czechia, Hungary, Poland and Slovakia through Visegrad Grants from International Visegrad Fund. The mission of the fund is to advance ideas for sustainable regional cooperation in Central Europe.

Website: https://www.visegradfund.org/

The implementation of the international project Twilight of the Silesian Dynasties by the Silesian University in Opava (CZ), the Museum of Cieszyn Silesia (PL), Museum of Těšín Region (CZ) was supported by a grant from the International Visegrad Fund No. 22520329 (web: https://www.visegradfund.org/).

ABOUT PROJECT

Project title: Twilight of the Silesian Dynasties

Implementation period: 01/10/2025–31/03/2027

In 2025 we commemorate the end of important stages in the common history of the Czechs, Poles as well as Germans: in 1625 the Upper Silesian (Cieszyn) and in 1675 the Lower Silesian (Legnica-Brzeg) Piast lineages died out. Thus ended a long period when the originally Polish ducal family contributed to the cultural diversity of the Lands of the Bohemian Crown. In 1647 the Lower Silesian (Münsterberg-Oels/Ziębice-Oleśnica) lineage of the descendants of the Czech king George of Podiebrad died out.

Until now, research and presentation to the professional as well as general public has preferred topics in political, economic and social history. Issues of everyday life, festivities and private space have remained rather on the periphery of interest. This created an incomplete picture of the history and social nuveau of the Silesian regions. Therefore, the presented project will introduce, in an innovative way, less frequently addressed topics related to the Silesian ducal dynasties concerning family life, mentalities, rites of passage and gender issues of the last generations of the Silesian Piast and Podiebrad dynasties, the creation of family and land memory; it will also draw attention to their positions in the kinship networks of European, especially imperial, noble classes and to their roles in contemporary communication and cultural transfer.

The results will be presented in the form of an exhibition, conference, publication, and events organized on both sides of the border.

GRANTEE

Research Center for Cultural History of Silesia and Central Europe (Výzkumné centrum pro kulturní dějiny Slezska a střední Evropy), Silesian University in Opava, Faculty of Philosophy and Science

The Research Center for Cultural History of Silesia and Central Europe builds upon research in the areas of political, economic, social, and administrative history of the studied territory, which was conducted at the Silesian University in Opava and other workplaces during the past period. While respecting standard historical methods, the research team strives to find new, interdisciplinarily oriented interpretative models applied to traditional research fields. In studying the processes of forming local and regional identities, changes in community mentality, and other topics, the research approaches used by the Research Center’s staff take into account the conditionality of observed phenomena within their cultural and social frameworks. The main research and creative activities include: Communication and Cultural Transfer: Phenomena of Everyday Life and Cultural Heritage of Silesia, and also Communication – Memory – Construction.

Website: https://kulturni-dejiny.slu.cz/

PROJECT PARTNERS

Museum of Cieszyn Silesia, T. Regera 6, Cieszyn, 43-400, Poland

The Museum of Cieszyn Silesia in Cieszyn is one of the oldest public museums in Central Europe and the oldest public museum in Poland. It was founded in 1802 by priest Leopold Jan Szersznik. Today, it operates departments of archaeology, history, art, technology, ethnography, and photography. It has branches in Górki Wielkie, Skoczów, and Wisła. It actively collaborates on international scientific projects and publications with many institutions, including the Museum of Těšín Region in Český Těšín.

Website: https://muzeumcieszyn.pl/

Museum of Těšín Region, Masarykovy sady 103/19, Český Těšín, 737 01, Czechia

The Museum of Těšín Region in Český Těšín is one of four regional museums in the Moravian-Silesian Region. Its program focuses on the rich history, natural sciences, and local studies of the Czech part of Těšín Silesia. It was established as a modern museum after World War II in 1948 in Český Těšín, thanks to the local teacher and artist Ladislav Báča, but builds upon much older museum traditions dating back to 1802, when the oldest museum in Moravia and Silesia was opened in Těšín, which was not yet divided by a state border – the Šeršník Museum in Těšín (German: Scherschnik-Museum in Teschen), originally the Gymnasium Museum (Gymnasial-Museum). It has five branches: Chotěbuz (Archeopark), Havířov-Podlesí (Kotula’s Wooden House), Jablunkov (Tri-border Museum), Životice (Životice Tragedy Memorial), and Český Těšín (Historical Building). Since 1957, the museum in Český Těšín has continuously published the local studies journal Těšínsko, which presents results of local historical research and overviews of current cultural events. It brings interesting and scientifically valuable articles and visual materials from social and natural sciences and plays a significant role in this ethnically mixed region.

Website: https://www.muzeumct.cz/

PROJECT STAFF / PROJECT TEAM

Mgr. Ilona Matejko-Peterka, Ph.D., coordinator of the project and contact person (ilona.matejko-peterka@fpf.slu.cz), Silesian University in Opava

prof. PhDr. Irena Korbelářová, Dr., Silesian University in Opava

PhDr. Radmila Dluhošová, Ph.D., Silesian university in Opava

PhDr. Radim Jež, Ph.D., Museum of Těšín Region

PhDr. David Pindur, Ph.D., Museum of Těšín Region

mgr Jan Paweł Borowski, Museum of Cieszyn Silesia

mgr Zofia Jagisz-Zarzycka, Museum of Cieszyn Silesia

EVENT CALENDAR

Conference: On the sword-side, on the distaff-side. Culture, everyday life and mentalities of the last generations of Silesian dukes, Opava (CZ)

22/10/2025–23/10/2025

The international konference, with the possibility of online participation, will be held at the Silesian University in Opava in 2025, a year when important milestones in the history of Silesia are commemorated, namely the extinction of the Cieszyn and Legnica-Brzeg lineages of the Piast dynasty. It will focus on new findings concerning the cultural history of the ducal society in particular, not only of the Piasts but also of the Premyslids and Podiebrads and their lands and courts in the early Modern period. The conference will also explore selected issues related to rites of passage, the role of women and men, the cultivation of family ties and memory, etc. The presentations will be divided into several blocks and will be accompanied by discussions. The speakers will include the members of the project partner institutions as well as representatives of other domestic and foreign professional institutions.

Interactive experience event, Opava (CZ)

14/04/2026–23/04/2026

Two interactive experience events will be prepared during the project by the applicant on the Czech side. One will take place in Opava during the spring months, the other one in Český Těšín in autumn. These events will be dedicated to so far neglected and little presented topics that are closely related to the focus of the project and will strive to give their participants a better idea of especially the following subjects a) the culinary culture of the Silesian ducal courts including the role of diet, dishes and ingredients as well as the importance of everyday and festive dining in the communication of the noble society, b) the significance and roles of women – duchesses, princesses, members of the court, regardless of their family status (wife, widow, mother, regent etc.) in the everyday life of the court. This events will include presentation of the topic, audio-visual presentations, culinary tasting, discussion etc. The experience events will be prepared, organised and delivered by the members of the applicant team who will also prepare some sample dishes to be available for tasting by the experience events participants. The events will be designed to be understandable, appropriete, illustrative, vivid and beneficial to all groups of those interested in Silesian history regardless age, social status, education, disability etc. Their topics will be fully in line with the thematic focus of the project and will contribute to the fulfilment of its educational objectives.

Museum lecture with experience programme, Cieszyn (PL)

09/06/2026–18/06/2026

The Museum of Cieszyn Silesia (in co-operation with the Museum of Těšín Region) will prepare an interactive experience event as the accompanying programme to the exhibition prepared in the frames of the project under the title Silesian duchesses, women far from being insignifican. The lecture will present new findings concerning material culture of the last members of the Piast and Podiebrad dynasties, especially women, that document their private and public life, their roles, position in the society, destinies etc. The lecture will also present the exceptional results of recent archaeological excavations, especially in the Śląsk Cieszyński / Těšín region that have surprised even the professionals and brouht more light on the history and development of this specific region, everyday life and activities of its noble as well as common inhabitants. The event will be designed to be understandable, appropriete, illustrative, vivid and beneficial to all groups of those interested in Silesian history regardless age, social status, education, disabilities etc., and will try to involve the visitors into the activities linked to the topic of the exhibition to allow them to go back in time in this way.

Interactive experience event, Český Těšín (CZ)

13/10/2026–22/10/2026

Museum lecture with experience programm, Český Těšín (CZ)

24/11/2026–03/12/2026

The Museum of Těšín Region (in co-operation with the Museum of Cieszyn Silesia) will prepare an interactive experience event as the accompanying programme to the exhibition prepared in the frames of the project under the title Silesian duchesses, women far from being insignifican. The lecture will present new findings concerning material culture of the last members of the Piast and Podiebrad dynasties, especially women, that document their private and public life, their roles, position in the society, destinies etc. The lecture will also present the exceptional results of recent archaeological excavations, especially in the Śląsk Cieszyński / Těšín region that have surprised even the professionals and brouht more light on the history and development of this specific region, everyday life and activities of its noble as well as common inhabitants. The event will be designed to be understandable, appropriete, illustrative, vivid and beneficial to all groups of those interested in Silesian history regardless age, social status, education, disabilities etc., and will try to involve the visitors into the activities linked to the topic of the exhibition to allow them to go back in time in this way.

Publication: On the sword-side, on the distaff-side. Culture, everyday life and mentalities of the last generations of Silesian dukes

01/11/2025–31/12/2026

The publication will present selected topics related to the life and work of female and male members of the last generations of the Silesian Piast, Premyslid and Podiebrad dynasties in the context of period events, culture and social ties. Emphasis will be placed on microprobes into everyday life, mentalities, cultural transfer, material culture, family memory, etc. The content of the publication will be fully compatible with the project topics, it will expand the level of awareness of those interested in Silesian history and the Czech-Polish border region, it will serve as a starting point for further research, education and popularization of the region and its past. The content of the publication will be based on the papers presented at the project conference and may be supplemented by other independent texts. It is assumed that the individual texts will be published in the original text, i.e. in Czech, Polish or possibly in another language. The publication will be richly illustrated and produced in print format to be distributed in the Czech Republic as well as in Poland.

Exhibition: Silesian duchesses, women far from being insignificant

01/06/2026–28/02/2027

The exhibition will be devoted to the current, but in the context of Silesian studies so far little studied, issue focused on the female phenomenon at the ducal courts, especially of the Piasts and Podiebrads. It will present selected aspects of everyday life, family environment, household management, public affairs, and the associated roles of women regardless of their family status. Via selected examples of particular personalities, especially noble women will be presented as active players and organizers as well as mere passive participants in the events within family communities, dynasty and general social networks, rites of passage, etc. Presentations of their importance when performing the rights and duties of the land lord and public affairs of the duchy will not be omitted. Attention will also be paid to their contribution to the construction of memory.

The exhibition will be prepared in panel form. They will be designed using text and especially rich iconographic and cartographic materials. Main texts and descriptions will be in both languages of the border area, Czech and Polish. The exhibition will be prepared in the responsibility of the Muzeum of Cieszyn Silesia in co-operation with the Museum of Těšín Region who will share their skills and know-how for the benefit of both museums and the whole region. It will take place from 1 June to 31 October 2026 in Cieszyn and from 1 November 2026 to 31 January 2027 in Český Těšín.

O PROJEKTU

Název projektu: Soumrak slezských dynastií

Doba realizace: 01/10/2025–31/03/2027

Popis projektu:

V roce 2025 si připomeneme konec důležitých etap ve společných dějinách Čechů, Poláků a Němců: v roce 1625 vymřela hornoslezská (těšínská) a v roce 1675 dolnoslezská (lehnická-břežská) linie Piastovců. Tím skončilo dlouhé období, kdy původně polská vévodská rodina přispívala ke kulturní rozmanitosti Zemí koruny české. V roce 1647 vymřela dolnoslezská (münsterbersko-olešnická) linie potomků českého krále Jiřího z Poděbrad.

Dosud výzkum a prezentace odborné i laické veřejnosti upřednostňovaly témata politických, ekonomických a sociálních dějin. Otázky každodenního života, slavností a soukromého prostoru zůstávaly spíše na okraji zájmu. To vytvořilo neúplný obraz dějin a společenské úrovně slezských regionů. Proto předložený projekt inovativním způsobem představí méně často řešená témata týkající se slezských vévodských dynastií, jako je rodinný život, mentalita, přechodové rituály a genderové otázky posledních generací slezských Piastovců a Poděbradů, vytváření rodinné a zemské paměti; upozorní také na jejich pozice v příbuzenských sítích evropské, zejména říšské šlechty, a na jejich role v soudobé komunikaci a kulturním transferu.

Výsledky budou prezentovány formou výstavy, konference, publikace, přednášek a interaktivních zážitkových eventů pořádaných na obou stranách hranice.

Podpůrné prohlášení: Projekt je spolufinancován vládami České republiky, Maďarska, Polska a Slovenska prostřednictvím Visegrádských grantů z Mezinárodního visegrádského fondu. Posláním fondu je podporovat myšlenky udržitelné regionální spolupráce ve střední Evropě.

Webová stránka: https://www.visegradfund.org/

Realizace mezinárodního projektu Soumrak slezských dynastií Slezskou univerzitou v Opavě (CZ), Muzeem Śląska Cieszyńského (PL), Muzeem Těšínska (CZ) byla podpořena grantem z Mezinárodního visegrádského fondu č. 22520329 (web: https://www.visegradfund.org/).

PŘÍJEMCE GRANTU

Výzkumné centrum pro kulturní dějiny Slezska a střední Evropy, Slezská univerzita v Opavě, Filozoficko-přírodovědecká fakulta v Opavě

Výzkumné centrum pro kulturní dějiny Slezska a střední Evropy navazuje na bádání v oblasti politických, hospodářských, sociálních a správních dějin sledovaného teritoria, která byla na Slezské univerzitě v Opavě a na dalších pracovištích realizována v uplynulém období. Při respektování standardních historických metod usiluje badatelský tým o hledání nových, interdisciplinárně orientovaných interpretačních modelů aplikovaných i na tradiční výzkumná pole. Při studiu procesů utváření lokálních a zemských identit, proměn mentality společenství či dalších témat jsou v badatelských přístupech uplatňovaných pracovníky Výzkumného centra zohledňovány podmíněnosti sledovaných jevů jejich kulturními a sociálními rámci. Hlavními směry výzkumu a tvůrčích aktivit jsou: Komunikace a kulturní transfer: fenomény každodennosti a kulturního dědictví Slezska, a také Komunikace – paměť – konstrukce.

Webová stránka: https://kulturni-dejiny.slu.cz/

PROJEKTOVÍ PARTNEŘI

Muzeum Śląska Cieszyńskiego, T. Regera 6, 43-400 Cieszyn, Polsko

Muzeum Śląska Cieszyńského v Těšíně (Cieszyn) je jedním z nejstarších veřejných muzeí ve střední Evropě a nejstarším veřejným muzeem v Polsku. Bylo založeno v roce 1802 knězem Leopoldem Janem Šeršníkem. Dnes v jeho rámci fungují oddělení archeologie, historie, umění, techniky, etnografie a fotografie. Má pobočky v Górkách Wielkich, Skoczowě a Visle. Aktivně spolupracuje na mezinárodních vědeckých projektech a publikacích s mnoha institucemi, včetně Muzea Těšínska v Českém Těšíně.

Webová stránka: https://muzeumcieszyn.pl/

Muzeum Těšínska, Masarykovy sady 103/19, 737 01 Český Těšín, Česká republika

Muzeum Těšínska v Českém Těšíně je jedním ze čtyř krajských muzeí v Moravskoslezském kraji. Programově se věnuje bohaté historii, přírodovědě a vlastivědě české části Těšínského Slezska. Bylo založeno jako moderní muzeum po druhé světové válce v roce 1948 v Českém Těšíně zásluhou těšínského učitele a kreslíře Ladislava Báči, ale navazuje na mnohem starší muzejní tradice, které sahají až do roku 1802, kdy bylo v Těšíně, tehdy ještě nerozděleném státní hranicí, otevřeno nejstarší muzeum na Moravě a ve Slezsku, tj. Šeršníkovo muzeum v Těšíně (německy Scherschnik-Museum in Teschen), původně Gymnaziální muzeum (Gymnasial-Museum). Má pět poboček: Chotěbuz (Archeopark), Havířov-Podlesí (Kotulova dřevěnka), Jablunkov (Muzeum trojmezí), Životice (Památník životické tragédie) a Český Těšín (Historická budova). Od roku 1957 muzeum v Českém Těšíně nepřetržitě vydává vlastivědný časopis Těšínsko, ve kterém jsou zveřejňovány výsledky vlastivědného bádání a přehledy aktuálního kulturního dění. Přináší zajímavé a vědecky hodnotné články a obrazový materiál z oblasti společenských a přírodních věd a sehrává v této národnostně smíšené oblasti významnou úlohu.

Webová stránka: https://www.muzeumct.cz/

PROJEKTOVÝ TÝM

Mgr. Ilona Matejko-Peterka, Ph.D., koordinátorka projektu a kontaktní osoba (ilona.matejko-peterka@fpf.slu.cz), Slezská univerzita v Opavě

prof. PhDr. Irena Korbelářová, Dr., Slezská univerzita v Opavě

PhDr. Radmila Dluhošová, Ph.D., Slezská univerzita v Opavě

PhDr. Radim Jež, Ph.D., Muzeum Těšínska

PhDr. David Pindur, Ph.D., Muzeum Těšínska

mgr Jan Paweł Borowski, Muzeum Śląska Cieszyńskiego

mgr Zofia Jagisz-Zarzycka, Muzeum Śląska Cieszyńskiego

KALENDÁŘ AKCÍ

Konference: Po meči, po přeslici. Kultura, každodennost a mentality posledních generací slezských vévodů, Opava (CZ)

22/10/2025–23/10/2025

Mezinárodní konference s možností online účasti se uskuteční na Slezské univerzitě v Opavě v roce 2025, kdy jsou připomínány významné mezníky v dějinách Slezska, konkrétně vymření těšínské a lehnicko-břežské linie Piastovské dynastie. Zaměří se na nové poznatky týkající se kulturních dějin především knížecí společnosti, a to nejen Piastovců, ale také Přemyslovců a Poděbradů a jejich zemí a dvorů v raném novověku. Konference rovněž prozkoumá vybrané otázky spojené s přechodnými rituály, rolí žen a mužů, pěstováním rodinných vazeb a památky apod. Prezentace budou rozděleny do několika bloků a budou doprovázeny diskusemi. Mezi řečníky budou členové projektových partnerských institucí, stejně jako zástupci dalších domácích a zahraničních odborných institucí.

Interaktivní zážitkový event, Opava (CZ)

14/04/2026–23/04/2026

Během projektu budou ze strany žadatele připraveny dvě interaktivní zážitkové akce. Jedna se uskuteční na jaře v Opavě, druha na podzim v Českém Těšíně. Tyto akce budou věnovány dosud opomíjeným a málo prezentovaným tématům, která úzce souvisejí se zaměřením projektu, a budou usilovat o lepší pochopení především následujících oblastí: a) kulinární kultury slezských vévodských dvorů včetně role stravy, pokrmů a ingrediencí, jakož i významu každodenního a slavnostního stravování v komunikaci šlechtické společnosti, b) významu a rolí žen – vévodkyň, princezen, členek dvora bez ohledu na jejich rodinný status (manželka, vdova, matka, regentka apod.) v každodenním životě dvora. Tyto akce budou zahrnovat prezentaci tématu, audiovizuální prezentace, ochutnávky jídel, diskusi atd. Zážitkové akce připraví, zorganizují a povedou členové týmu žadatele, kteří rovněž připraví vzorové pokrmy k ochutnání účastníky těchto akcí. Akce budou navrženy tak, aby byly srozumitelné, vhodné, ilustrativní, živé a přínosné pro všechny skupiny zájemců o slezské dějiny bez ohledu na věk, sociální status, vzdělání, zdravotní postižení atd. Jejich témata budou plně v souladu s tematickým zaměřením projektu a přispějí k naplnění jeho vzdělávacích cílů.

Muzejní přednáška se zážitkovým programem, Cieszyn (PL)

09/06/2026–18/06/2026

Muzeum Śląska Cieszyńského (ve spolupráci s Muzeem Těšínska) připraví interaktivní zážitkovou akci jako doprovodný program k výstavě s názvem Slezské vévodkyně – ženy zdaleka ne bezvýznamné. Přednáška představí nové poznatky týkající se materiální kultury posledních příslušníků dynastií Piastovců a Poděbradů, zejména žen, které dokumentují jejich soukromý a veřejný život, jejich role, postavení ve společnosti, osudy atd. Přednáška rovněž představí mimořádné výsledky nedávných archeologických vykopávek, především v regionu Slezska Těšínského, které překvapily i odborníky a přinesly více světla do historie a vývoje tohoto specifického regionu, každodenního života a aktivit jeho obyvatel. Akce bude koncipována tak, aby byla srozumitelná, vhodná, ilustrativní, živá a přínosná pro všechny skupiny zájemců o slezské dějiny bez ohledu na věk, sociální status, vzdělání, zdravotní postižení atd., a pokusí se zapojit návštěvníky do aktivit spojených s tématem výstavy, aby jim umožnila vrátit se v čase.

Interaktivní zážitkový event, Český Těšín (CZ)

13/10/2026–22/10/2026

V rámci projektu budou na české straně připraveny dvě interaktivní zážitkové akce. Jedna se uskuteční na jaře v Opavě, druhá na podzim v Českém Těšíně. Tyto akce budou věnovány dosud opomíjeným a málo prezentovaným tématům úzce souvisejícím se zaměřením projektu a budou usilovat o poskytnutí lepší představy účastníkům zejména v následujících oblastech: a) kulinární kultura slezských vévodských dvorů včetně role stravy, pokrmů a surovin, jakož i významu každodenního a svátečního stravování v komunikaci šlechtické společnosti, b) význam a role žen – vévodkyň, princezen, členek dvora, bez ohledu na jejich rodinný status (manželka, vdova, matka, regentka atd.) v každodenním životě dvora. Tyto akce budou zahrnovat prezentaci tématu, audiovizuální prezentace, ochutnávky jídel, diskusi atd. Zážitkové akce připraví, zorganizují a povedou členové týmu žadatele, kteří rovněž připraví některé vzorové pokrmy k ochutnání pro účastníky těchto akcí. Akce budou koncipovány tak, aby byly srozumitelné, vhodné, ilustrativní, živé a přínosné pro všechny skupiny zájemců o slezské dějiny bez ohledu na věk, sociální status, vzdělání, zdravotní postižení atd. Jejich témata budou plně v souladu s tematickým zaměřením projektu a přispějí k naplnění jeho vzdělávacích cílů.

Muzejní přednáška se zážitkovým programem, Český Těšín (CZ)

24/11/2026–03/12/2026

Muzeum Těšínska (ve spolupráci s Muzeem Śląska Cieszyńského) připraví interaktivní zážitkovou akci jako doprovodný program k výstavě s názvem Slezské vévodkyně – ženy zdaleka ne bezvýznamné. Přednáška představí nové poznatky týkající se materiální kultury posledních příslušníků dynastií Piastovců a Poděbradů, zejména žen, které dokumentují jejich soukromý a veřejný život, jejich role, postavení ve společnosti, osudy atd. Přednáška rovněž představí mimořádné výsledky nedávných archeologických vykopávek, především v regionu Slezska Těšínského, které překvapily i odborníky a přinesly více světla do historie a vývoje tohoto specifického regionu, každodenního života a aktivit jeho obyvatel. Akce bude koncipována tak, aby byla srozumitelná, vhodná, ilustrativní, živá a přínosná pro všechny skupiny zájemců o slezské dějiny bez ohledu na věk, sociální status, vzdělání, zdravotní postižení atd., a pokusí se zapojit návštěvníky do aktivit spojených s tématem výstavy, aby jim umožnila vrátit se v čase.

Publikace: Po meči, po přeslici. Kultura, každodennost a mentality posledních generací slezských vévodů

01/11/2025–31/12/2026

Publikace představí vybraná témata související se životem a aktivitami ženských i mužských příslušníků posledních generací slezských dynastií Piastovců, Přemyslovců a Poděbradů v kontextu dobových událostí, kultury a společenských vazeb. Důraz bude kladen na mikrosondáže do každodenního života, mentalit, kulturního přenosu, materiální kultury, rodinné paměti apod. Obsah publikace bude plně kompatibilní s tématy projektu, rozšíří úroveň povědomí zájemců o slezské dějiny a česko-polské příhraniční, poslouží jako výchozí bod pro další výzkum, vzdělávání a popularizaci regionu a jeho minulosti. Obsah publikace bude vycházet z příspěvků přednesených na konferenci a může být doplněn dalšími nezávislými texty. Předpokládá se, že jednotlivé texty budou publikovány v původním znění, tj. v češtině, polštině nebo případně v jiném jazyce. Publikace bude bohatě ilustrována a vydána v tištěné formě k distribuci v České republice i Polsku.

Výstava: Slezské vévodkyně – ženy zdaleka ne bezvýznamné

01/06/2026–28/02/2027

Výstava bude věnována aktuální, ale v kontextu dosavadních slezských studií málo probádané problematice zaměřené na ženský fenomén na vévodských dvorech, zejména Piastovců a Poděbradů. Představí vybrané aspekty každodenního života, rodinného prostředí, vedení domácnosti, veřejných záležitostí a s tím spojených rolí žen bez ohledu na jejich rodinný status. Prostřednictvím vybraných příkladů konkrétních osobností budou kněžny prezentovány jako aktivní hráčky a organizátorky, stejně tak jako pouhé pasivní účastnice událostí v rámci rodinných společenství, dynastií a obecných sociálních sítí, obřadů přechodu atd. Nebude opomenuto prezentování jejich významu při výkonu práv a povinností zemského pána a veřejných záležitostí vévodství. Pozornost bude rovněž věnována jejich příspěvku k budování paměti.

Výstava bude připravena formou panelů. Budou navrženy s použitím textu a především bohatých ikonografických a kartografických materiálů. Hlavní texty a popisy budou v obou jazycích pohraničního regionu, tj. českém a polském. Výstavu připraví Muzeum Śląska Cieszyńského ve spolupráci s Muzeem Těšínska, kteří sdílejí své dovednosti a know-how ve prospěch obou muzeí a celého regionu. Proběhne od 1. června do 31. října 2026 v Cieszyně a od 1. listopadu 2026 do 31. ledna 2027 v Českém Těšíně.

George William, Duke of Liegnitz, engraving by Johann Tscherning / Jiří Vilém Lehnický na mědirytině Johanna Tscherninga / Jerzy Wilhelm legnicki na miedziorycie Johanna Tscherninga

(https://de.wikipedia.org/wiki/Georg_Wilhelm_I._(Liegnitz-Brieg-Wohlau)

O PROJEKCIE

Nazwa projektu: Zmierzch śląskich dynastii

Okres realizacji: 01/10/2025–31/03/2027

Opis projektu:

W roku 2025 przypomnimy sobie koniec ważnych etapów we wspólnych dziejach Czechów, Polaków i Niemców: w roku 1625 wymarła górnośląska (cieszyńska), a w roku 1675 dolnośląska (legnicko-brzeska) linia Piastów. Tym samym zakończył się długi okres, w którym pierwotnie polska rodzina książęca przyczyniała się do różnorodności kulturowej Ziem Korony Czeskiej. W 1647 r. wymarła dolnośląska (münsterbersko-oleśnicka) linia potomków czeskiego króla Jerzego z Podiebradów.

Dotychczasowe badania i prezentacje dla środowisk naukowych i szerokiej publiczności koncentrowały się przede wszystkim na tematach politycznych, ekonomicznych i społecznych. Kwestie życia codziennego, świąt i przestrzeni prywatnej pozostawały raczej na marginesie zainteresowań. Stworzyło to niepełny obraz historii i poziomu społecznego śląskich regionów. Dlatego przedstawiony projekt w innowacyjny sposób zaprezentuje rzadziej poruszane tematy dotyczące śląskich dynastii książęcych, takie jak życie rodzinne, mentalność, rytuały przejścia, role płciowe w społeczeństwie ostatnich generacji śląskich Piastów i Podiebradów, tworzenie pamięci rodzinnej i regionalnej; zwróci również uwagę na ich pozycje w sieciach pokrewieństwa szlachty europejskiej, zwłaszcza Rzeszy, oraz ich role w ówczesnej komunikacji i transferze kulturowym.

Wyniki będą prezentowane w formie wystawy, konferencji, publikacji oraz wydarzeń organizowanych po obu stronach granicy.

Projekt jest współfinansowany przez rządy Czech, Węgier, Polski i Słowacji poprzez Granty Wyszehradzkie z Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego. Misją funduszu jest wspieranie idei trwałej współpracy regionalnej w Europie Środkowej.

Strona internetowa: https://www.visegradfund.org/

Realizacja międzynarodowego projektu „Zmierzch śląskich dynastii“ przez Uniwersytet Śląski w Opawie (CZ), Muzeum Śląska Cieszyńskiego (PL), Muzeum Těšínska (CZ) została wsparta grantem z Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego nr 22520329 (strona internetowa: https://www.visegradfund.org/).

GWARANT PROJEKTU

Centrum Badawcze Historii Kultury Śląska i Europy Środkowej (Výzkumné centrum pro kulturní dějiny Slezska a střední Evropy), Uniwersytet Śląski w Opawie, Wydział Filozoficzno-Przyrodniczy w Opawie

Centrum Badawcze Historii Kultury Śląska i Europy Środkowej nawiązuje do badań w dziedzinie historii politycznej, gospodarczej, społecznej i administracyjnej badanego terytorium, które były realizowane na Uniwersytecie Śląskim w Opawie i w innych ośrodkach w minionym okresie. Przy zachowaniu standardowych metod historycznych zespół badawczy dąży do znalezienia nowych, interdyscyplinarnie zorientowanych modeli interpretacyjnych stosowanych również w tradycyjnych polach badawczych. Podczas studiowania procesów kształtowania się tożsamości lokalnych i regionalnych, przemian mentalności wspólnot lub innych zagadnień, w podejściach badawczych stosowanych przez pracowników Centrum Badawczego uwzględniane są uwarunkowania badanych zjawisk w ich kulturowych i społecznych ramach. Głównymi kierunkami badań i działań twórczych są: Komunikacja i transfer kulturowy: fenomeny codzienności i dziedzictwa kulturowego Śląska, a także Komunikacja – pamięć – konstrukcja.

Strona internetowa: https://kulturni-dejiny.slu.cz/

PARTNERZY PROJEKTU

Muzeum Śląska Cieszyńskiego, T. Regera 6, Cieszyn, 43-400, Polska

Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie to jedno z najstarszych muzeów publicznych w Europie Środkowej i najstarsze muzeum publiczne w Polsce. Zostało założone w 1802 r. przez ks. Leopolda Jana Szersznika. Dziś w jego ramach funkcjonują działy archeologii, historii, sztuki, techniki, etnografii i fotografii. Posiada oddziały w Górkach Wielkich, Skoczowie i Wiśle. Aktywnie współpracuje przy międzynarodowych projektach naukowych i publikacjach z wieloma instytucjami, w tym Muzeum Ziemi Cieszyńskiej (Muzeum Těšínska) w Czeskim Cieszynie.

Strona internetowa: https://muzeumcieszyn.pl/

Muzeum Těšínska, Masarykovy sady 103/19, Český Těšín, 737 01, Republika Czeska

Muzeum Ziemi Cieszyńskiej w Czeskim Cieszynie (Muzeum Těšínska) jest jednym z czterech muzeów regionalnych w kraju morawsko-śląskim. Programowo zajmuje się bogatą historią, naukami przyrodniczymi i krajoznawstwem czeskiej części Śląska Cieszyńskiego. Zostało założone jako nowoczesne muzeum po drugiej wojnie światowej w 1948 r. w Czeskim Cieszynie, za sprawą nauczyciela i rysownika z Cieszyna, Ladislava Báči, ale nawiązuje do znacznie starszych tradycji muzealnych, sięgających aż do roku 1802, kiedy to w Cieszynie, wówczas jeszcze niepodzielonym granicą państwową, otwarto najstarsze muzeum na Morawach i Śląsku, tj. Muzeum Szersznika w Cieszynie (niem. Scherschnik-Museum in Teschen), pierwotnie Muzeum Gimnazjalne (Gymnasial-Museum). Posiada pięć oddziałów: Chotěbuz (Archeopark), Havířov-Podlesí (Chata Kotuli), Jabłonków (Muzeum Trójstyku), Żywocice (Pomnik Tragedii Żywocickiej) i Czeski Cieszyn (Budynek Historyczny). Od 1957 r. muzeum w Czeskim Cieszynie nieprzerwanie wydaje czasopismo krajoznawcze „Těšínsko“, w którym publikowane są wyniki badań krajoznawczych oraz przeglądy aktualnych wydarzeń kulturalnych. Przynosi interesujące i naukowo wartościowe artykuły i materiały ilustracyjne z zakresu nauk społecznych i przyrodniczych, odgrywając znaczącą rolę w tym etnicznie zróżnicowanym regionie.

Strona internetowa: https://www.muzeumct.cz/

ZESPÓŁ PROJEKTOWY

Mgr. Ilona Matejko-Peterka, Ph.D., koordynatorka projektu i osoba kontaktowa (ilona.matejko-peterka@fpf.slu.cz), Uniwersytet Śląski w Opawie

prof. PhDr. Irena Korbelářová, Dr., Uniwersytet Śląski w Opawie

PhDr. Radmila Dluhošová, Ph.D., Uniwersytet Śląski w Opawie

PhDr. Radim Jež, Ph.D., Muzeum Těšínska

PhDr. David Pindur, Ph.D., Muzeum Těšínska

mgr Jan Paweł Borowski, Muzeum Śląska Cieszyńskiego

mgr Zofia Jagisz-Zarzycka, Muzeum Śląska Cieszyńskiego

KALENDARZ WYDARZEŃ

Konferencja: Po mieczu, po kądzieli. Kultura, codzienność i mentalność ostatnich pokoleń książąt śląskich, Opava (CZ)

22/10/2025–23/10/2025

Międzynarodowa konferencja z możliwością udziału online odbędzie się na Uniwersytecie Śląskim w Opawie w 2025 r., kiedy to przypominane są ważne przełomowe momenty w historii Śląska, a konkretnie wymieranie cieszyńskiej i legnicko-brzeskiej linii dynastii Piastów. Skupi się ona na nowych ustaleniach dotyczących historii kultury, przede wszystkim społeczeństwa książęcego, nie tylko Piastów, ale także Przemyślidów i Podiebradów oraz ich ziem i dworów we wczesnej epoce nowożytnej. Konferencja zbada również wybrane zagadnienia związane z rytuałami przejścia, rolą kobiet i mężczyzn, pielęgnowaniem więzi rodzinnych, pamięci i tym podobnych. Prezentacje zostaną podzielone na kilka bloków i będą towarzyszyć im dyskusje. Wśród prelegentów znajdą się członkowie instytucji partnerskich projektu, jak również przedstawiciele innych krajowych i zagranicznych instytucji naukowych.

Interaktywne wydarzenie doświadczeniowe, Opava (CZ)

14/04/2026–23/04/2026

Podczas projektu wnioskodawca przygotuje dwa interaktywne wydarzenia doświadczeniowe. Jeden odbędzie się wiosną w Opawie, drugi jesienią w Czeskim Cieszynie. Imprezy te będą poświęcone dotychczas pomijanym i mało prezentowanym tematom, które są ściśle związane z profilem projektu, i będą dążyć do lepszego zrozumienia przede wszystkim następujących obszarów: a) kultury kulinarnej śląskich dworów książęcych, w tym roli pożywienia, potraw i składników, a także znaczenia codziennego i świątecznego odżywiania się w komunikacji społeczeństwa szlacheckiego, b) znaczenia i ról kobiet – księżnych, księżniczek, członkiń dworu, bez względu na ich status rodzinny (żona, wdowa, matka, regentka itp.) w codziennym życiu dworu. Te wydarzenia będą obejmować prezentację tematu, prezentacje audiowizualne, degustacje potraw, dyskusję itp. Wydarzenia doświadczeniowe przygotują, zorganizują i poprowadzą członkowie zespołu wnioskodawcy, którzy również przygotują wzorcowe potrawy do degustacji przez uczestników tych wydarzeń. Imprezy zostaną zaprojektowane tak, aby były zrozumiałe, odpowiednie, ilustracyjne, żywe i korzystne dla wszystkich grup zainteresowanych historią Śląska, bez względu na wiek, status społeczny, wykształcenie, niepełnosprawność itp. Ich tematy będą w pełni zgodne z tematycznym profilem projektu i przyczynią się do realizacji jego celów edukacyjnych.

Wykład muzealny z programem towarzyszącym, Cieszyn (PL)

09/06/2026–18/06/2026

Muzeum Śląska Cieszyńskiego (we współpracy z Muzeum Ziemi Cieszyńskiej) przygotuje interaktywne wydarzenie doświadczalne jako program towarzyszący wystawie zatytułowanej „Śląskie księżne – kobiety z pewnością nie bez znaczenia“. Wykład przedstawi nowe ustalenia dotyczące kultury materialnej ostatnich przedstawicieli dynastii Piastów i Podiebradów, zwłaszcza kobiet, dokumentujące ich życie prywatne i publiczne, ich role, pozycję społeczną, losy itp. Wykład zaprezentuje również nadzwyczajne rezultaty niedawnych wykopalisk archeologicznych, przede wszystkim w regionie Śląska Cieszyńskiego, które zaskoczyły nawet specjalistów i rzuciły więcej światła na historię i rozwój tego specyficznego regionu, codzienne życie i aktywności jego mieszkańców. Wydarzenie zostanie zaprojektowane tak, aby było zrozumiałe, odpowiednie, ilustracyjne, żywe i korzystne dla wszystkich grup zainteresowanych historią Śląska, bez względu na wiek, status społeczny, wykształcenie, niepełnosprawność itp., i podejmie próbę zaangażowania zwiedzających w działania związane z tematem wystawy, umożliwiając im powrót w czasie.

Interaktywne wydarzenie doświadczeniowe, Český Těšín (CZ)

13/10/2026–22/10/2026

W ramach projektu zostaną przygotowane po stronie czeskiej dwa interaktywne wydarzenia doświadczalne. Jedno odbędzie się wiosną w Opawie, drugie jesienią w Czeskim Cieszynie (Český Těšín). Imprezy te będą poświęcone dotychczas pomijanym i mało prezentowanym tematom ściśle związanym z profilem projektu i będą dążyć do zapewnienia uczestnikom lepszego wglądu zwłaszcza w następujących obszarach: a) kultura kulinarna śląskich dworów książęcych, w tym rola pożywienia, potraw i składników, a także znaczenie codziennego i świątecznego odżywiania się w komunikacji społeczeństwa szlacheckiego, b) znaczenie i role kobiet – księżnych, księżniczek, członkiń dworu, bez względu na ich status rodzinny (żona, wdowa, matka, regentka itp.) w codziennym życiu dworu. Te wydarzenia będą obejmować prezentację tematu, prezentacje audiowizualne, degustacje potraw, dyskusję itp. Wydarzenia doświadczalne przygotują, zorganizują i poprowadzą członkowie zespołu wnioskodawcy, którzy również przygotują niektóre wzorcowe potrawy do degustacji dla uczestników tych wydarzeń. Imprezy zostaną zaprojektowane tak, aby były zrozumiałe, odpowiednie, ilustracyjne, żywe i korzystne dla wszystkich grup zainteresowanych historią Śląska, bez względu na wiek, status społeczny, wykształcenie, niepełnosprawność itp. Ich tematy będą w pełni zgodne z tematycznym profilem projektu i przyczynią się do realizacji jego celów edukacyjnych.

Wykład muzealny z programem towarzyszącym, Český Těšín (CZ)

24/11/2026–03/12/2026

Muzeum Ziemi Cieszyńskiej w Czeskim Cieszynie (Muzeum Těšínska), we współpracy z Muzeum Śląska Cieszyńskiegow Cieszynie, przygotuje interaktywne wydarzenie doświadczalne jako program towarzyszący wystawie zatytułowanej „Śląskie księżne – kobiety z pewnością nie bez znaczenia“. Wykład przedstawi nowe ustalenia dotyczące kultury materialnej ostatnich przedstawicieli dynastii Piastów i Podiebradów, zwłaszcza kobiet, dokumentujące ich życie prywatne i publiczne, ich role, pozycję społeczną, losy itp. Wykład zaprezentuje również nadzwyczajne rezultaty niedawnych wykopalisk archeologicznych, przede wszystkim w regionie Śląska Cieszyńskiego, które zaskoczyły nawet specjalistów i rzuciły więcej światła na historię i rozwój tego specyficznego regionu, codzienne życie i aktywności jego mieszkańców. Wydarzenie zostanie zaprojektowane tak, aby było zrozumiałe, odpowiednie, ilustracyjne, żywe i korzystne dla wszystkich grup zainteresowanych historią Śląska, bez względu na wiek, status społeczny, wykształcenie, niepełnosprawność itp., i podejmie próbę zaangażowania zwiedzających w działania związane z tematem wystawy, umożliwiając im powrót w czasie.

Publikacja: Po mieczu, po kądzieli. Kultura, codzienność i mentalność ostatnich pokoleń książąt śląskich

01/11/2025–31/12/2026

Publikacja przedstawi wybrane tematy związane z życiem i aktywnością żeńskich i męskich członków ostatnich generacji śląskich dynastii Piastów, Przemyślidów i Podiebradów w kontekście ówczesnych wydarzeń, kultury i więzi społecznych. Nacisk zostanie położony na mikroanalizy codziennego życia, mentalności, transferu kulturowego, kultury materialnej, pamięci rodzinnej itp. Treść publikacji będzie w pełni kompatybilna z tematami projektu, poszerzy poziom świadomości zainteresowanych historią Śląska i czesko-polskiego pogranicza, posłuży jako punkt wyjścia do dalszych badań, edukacji i popularyzacji regionu i jego przeszłości. Treść publikacji będzie oparta na referatach wygłoszonych podczas konferencji projektowej i może zostać uzupełniona dodatkowymi niezależnymi tekstami. Przewiduje się, że poszczególne teksty będą publikowane w oryginalnej wersji językowej, tj. w języku czeskim, polskim lub ewentualnie w innym języku. Publikacja będzie bogato ilustrowana i wydana w formie drukowanej do dystrybucji w Republice Czeskiej i w Polsce.

Wystawa: Śląskie księżne – kobiety z pewnością nie bez znaczenia

01/06/2026–28/02/2027

Wystawa będzie poświęcona aktualnej, lecz w kontekście dotychczasowych studiów śląskich mało zbadanej problematyce skupionej na żeńskim fenomenie na dworach książęcych, zwłaszcza Piastów i Podiebradów. Przedstawi wybrane aspekty codziennego życia, środowiska rodzinnego, prowadzenia gospodarstwa domowego, spraw publicznych i związanych z nimi ról kobiet bez względu na ich status rodzinny. Za pośrednictwem wybranych przykładów konkretne postaci księżnych będą prezentowane jako aktywne aktorki i organizatorki, a także jako zwykłe pasywne uczestniczki wydarzeń w ramach wspólnot rodzinnych, dynastii i ogólnych sieci społecznych, rytuałów przejścia itp. Nie zostanie również pominięte przedstawienie ich znaczenia w wykonywaniu praw i obowiązków władcy ziemskiego i spraw publicznych księstwa. Uwaga zostanie ponadto poświęcona ich wkładowi w budowanie pamięci. Wystawa zostanie przygotowana w formie paneli. Zostaną one zaprojektowane z wykorzystaniem tekstu i przede wszystkim bogatych materiałów ikonograficznych i kartograficznych. Główne teksty i opisy będą w obu językach regionu przygranicznego, czeskim i polskim. Wystawa zostanie przygotowana przez Muzeum Śląska Cieszyńskiego we współpracy z Muzeum Ziemi Cieszyńskiej (Muzeum Těšínska). Odbędzie się od 1 czerwca do 31 października 2026 r, w Cieszynie, a od 1 listopada 2026 r, do 31 stycznia 2027 r. w Czeskim Cieszynie (Český Těšín).